Pháo đất, còn gọi là pháo nổ, pháo nang là một trò chơi dân gian vô cùng đặc sắc đã có lịch sử lâu đời của vùng đồng bằng Bắc Bộ được hình thành trong quá trình đắp đê ngăn lũ.
Trò chơi sử dụng một loại pháo được làm bằng đất có độ quánh cao như đất sét, đất thịt... Đất được làm tăng độ dẻo và nhuyễn bằng cách nhào nặn nhiều lần để khi nặn thì độ bền của thành hoặc đáy ở những chỗ có độ dày giống nhau tương đối đồng đều. Trường hợp đất quá khô phải cho thêm nước khi nhào, nặn. Độ dày của đáy phải ở mức độ phù hợp với diện tích của nó thì khi nổ mới tạo thành tiếng kêu to và vết phá ở đáy vừa phải. Vành của pháo đất phải được làm sao cho nó tạo thành một mặt phẳng có thể úp khít xuống mặt sân chơi. Ở những hội thi, khi làm pháo lớn, người ta làm vành pháo giống như cạp của rổ, rá. Pháo thường có dạng như hình cái chảo không có tay cầm hoặc hình bầu dục có thành dày hơn đáy với kích thước linh hoạt. Người chơi cho pháo nổ bằng cách cầm pháo theo cách đáy pháo tiếp xúc với lòng bàn tay rồi ụp mạnh xuống để vành pháo tiếp xúc với bề mặt sân chơi. Kỹ thuật này đòi hỏi độ chính xác cao để mặt phẳng của vành pháo tiếp xúc đều với bề mặt sân chơi mới có thể tạo ra tiếng nổ to, nếu góc tiếp xúc không chuẩn, pháo sẽ vón thành một cục đất chứ không nổ. Khi pháo đập xuống mặt sân chơi, áp suất cao của không khí trong lòng pháo khi bị nén sẽ phá vỡ đáy của nó tạo thành tiếng nổ.
Trước khi cho pháo đất của mình nổ thường hô to pháo nổ, pháo nang, cả làng chịu chưa? rồi hà hơi vào miệng pháo đất trước khi cho nổ. Động tác hà hơi nhằm cầu mong cho pháo đất của mình nổ to. Trong trường hợp cuộc chơi được chia làm hai phe, sau khi một bên đã hô như trên, khi đến lượt, bên kia sẽ hô "chưa chịu!" hàm ý pháo của mình sẽ nổ to hơn. Nếu pháo của ai nổ to hơn, thủng đáy lớn hơn thì giành chiến thắng.
Chơi pháo đất trong không gian thành lũy đắp bằng đất từ thời kỳ nhà nước Âu Lạc (thế kỷ III TCN) là trải nghiệm độc đáo mà bất cứ du khách nào cũng không nên bỏ qua khi đến tham quan Khu di tích Cổ Loa.
BAN QUẢN LÝ KHU DI TÍCH CỔ LOA
